Joodse Schriftuitleg (5)

De methode Hekkesh
Hoewel het niet voorkomt in de lijst van zeven uitlegkundige regels van Hillel of in de uitgebreidere versie hiervan van rabbi Ishmael, is er ook nog een belangrijke rabbijnse interpretatiemethode genaamd hekkesh. ‘Hekkesh’ betekent letterlijk: ‘twee stenen tegen elkaar slaan’, wat een metafoor is voor het vergelijken van twee verzen die hetzelfde woordgebruik hebben ten einde iets te leren wat voordien niet bekend was. Deze enigszins gecompliceerde techniek leent zich voor prachtige midrasjim en wordt veelvuldig gebruikt in de Schriften.
Hekkesh vertoont overeenkomst met g’zerah shavah maar is niet hetzelfde. Bij g’zerah shavah worden verzen met gelijkluidende woorden op elkaar toegepast; we leren iets uit een vers en passen dat toe op een ander vers. Maar bij hekkesh worden twee verzen bekeken waarin dezelfde woorden staan, maar men komt tot een compleet nieuwe leerstelling die in beide verzen nog niet te vinden is.
Yeshua maakt steeds gebruik van hekkesh in Mattheüs 5, in het gedeelte van de Bergrede waar telkens gezegd wordt: ‘Gij hebt gehoord dat er gezegd is…, maar Ik zeg u…’ Sommigen gelovigen menen ten onrechte, dat het onderwijs van de Bergrede erop gericht is om de Tora te herroepen of te herzien. Feit is, dat in de rabbijnse literatuur vaker de zin verschijnt: ‘Gij hebt gehoord dat er gezegd is…, maar Ik zeg u…’. Het betekent: ‘Men kan denken dat dit alleen letterlijk geldt (p’shat), maar Ik zeg u, dat het niet alleen letterlijk genomen moet worden, want het heeft veel meer facetten in zich.’ Deze andere facetten houden in dat men kan leren door interpretatie van de remez, drash en sod elementen van een tekst. Men kan alleen dergelijke conclusies trekken door studerend teksten te vergelijken.

Gij hebt gehoord, dat er gezegd is: Gij zult niet echtbreken. Maar Ik zeg u: Een ieder, die een vrouw aanziet om haar te begeren, heeft in zijn hart reeds echtbreuk met haar gepleegd (Mt. 5:27v). Hoe kan Yeshua dat zeggen? Hoe kan Hij wellust en overspel gelijkstellen? Door het gebruik van hekkesh. Hij combineert twee van de Tien Geboden ‘Gij zult niet echtbreken’ en ‘Gij zult niet begeren’ en ‘slaat ze tegen elkaar’ om tot de conclusie te komen, dat het verbod op overspel meer inhoudt dan een lichamelijke handeling. Als iemand niet letterlijk de andere geboden breekt, maar dat wel begeert te doen, is hij schuldig.

In Exodus 31:2v staat van Besaleël Ben Uri, een van de kunstenaars die is uitverkoren om de voorwerpen voor de tabernakel te maken, dat hem vier gaven geschonken zijn: wijsheid, inzicht, kennis en de bekwaamheid om ontwerpen te maken. In Exodus 36:1 wordt dit nog eens gezegd, maar dan wordt er een uitdrukking gebruikt die in het Hebreeuws letterlijk betekent: ‘een wijs hart’. In het traditionele rabbijnse denken komt wijsheid uit het hoofd en emoties uit het hart. Volgens de Ramban (Rabbi Moses ben Nachman, Girona 1194 – Israël 1270) is dit een tegenstelling, maar Rashi (Rabbi Shlomo Itzhaki, 1040 – 1105) lost de schijnbare tegenstrijdigheid op door een klassieke hekkesh te maken; hij zei dat ‘kennis’ in werkelijkheid de Heilige Geest was.
Volgens het Nieuwe Testament is de Heilige Geest gegeven om ons te leiden ‘tot de volle waarheid’ (Joh. 16:13). ‘Waarheid’, emet in het Hebreeuws, is opgebouwd uit de eerste, de middelste en de laatste letter van het Hebreeuwse alfabet. De Heilige Geest stelt ons in staat om afzonderlijke elementen samen te stellen tot een nieuw geheel. 'Waarheid' houdt in het Joodse denken ook de bijbehorende emoties in. Dit werpt licht op wat Paulus zegt in 2Kor. 3:6, hoe God ons het vermogen geeft om dienaren te zijn van het Nieuwe Verbond ‘niet der letter, maar des Geestes, want de letter doodt, maar de Geest maakt levend’.
Natuurlijk moet hekkesh zorgvuldig en onder leiding van de Heilige Geest gebruikt worden; conclusies mogen nooit tegen de letter of de geest van het Woord van God ingaan. Maar dan is het een uitstekend gereedschap om de Bijbel in overeenstemming met zijn originele Joodse context te interpreteren en verklaren.